Tarih boyunca ticaretin, medeniyetlerin ve kültürlerin buluşma noktalarından biri olan İpek Yolu, yüzyıllarca Asya ile Avrupa arasındaki ekonomik ve kültürel etkileşimin kalbinde yer aldı. Günümüzde ise bu tarihsel miras, Çin Halk Cumhuriyeti tarafından yeniden canlandırılmakta ve küresel boyutta ekonomik bir vizyona dönüşmekte: Belt and Road Initiative (BRI) ya da bilinen adıyla Kemer ve Yol Girişimi.
Bu devasa proje, sıradan bir altyapı atılımından öte, Çin'in yükselen ekonomik gücüyle birlikte dünya düzeninde daha etkin bir aktör olma stratejisinin temel taşlarından biridir.
Tarihsel Arka Plan: İpek Yolu'nun Mirası
İlk olarak Han Hanedanlığı döneminde (M.Ö. 2. yüzyıl) ortaya çıkan İpek Yolu, Çin'den Avrupa'ya kadar uzanan, ticari malların yanı sıra fikirlerin, inançların ve teknolojilerin de yayılmasını sağlayan bir ticaret ağıydı. Baharat, kağıt, barut ve tabii ki ipek gibi mallar, bu yolda değerli takas öğeleri arasındaydı. Bu yol sadece ekonomik değil, aynı zamanda diplomatik ve kültürel bağların da kurulmasını sağlamıştı.
Tarihi İpek Yolu'nun Güzergâhı
İpek Yolu'nun sabit bir hattı olmamakla birlikte genel olarak kabul edilen başlangıç ve bitiş noktaları ile rotası şöyledir:
Başlangıç Noktası:
Çin'in Xi'an (Çang'an) kenti
Ana Kara Rotaları:
Xi’an → Dunhuang → Turfan → Kaşgar → Semerkand → Buhara → Merv → Tahran → Bağdat → Anadolu (Erzurum, Kayseri, Konya) → İstanbul
Avrupa’da:
Selanik, Venedik, Roma, Paris, vb.
Alternatif Güney Güzergâhları:
Çin’den Hindistan’a, oradan Basra Körfezi ve Arap yarımadası
Deniz İpek Yolu (Maritime Silk Road):
Guangzhou/Quanzhou limanları → Malakka Boğazı → Sri Lanka → Hindistan → Umman / Yemen → Afrika’nın doğu kıyısı → Kızıldeniz → Akdeniz limanları (Antakya, İskenderiye, Venedik)
Bu yollar sayesinde sadece ticaret değil; dinler, fikirler, bilimsel buluşlar ve kültürel öğeler de kıtalar arasında yayılım göstermiştir.
BELT AND ROAD INITIATIVE (BRI) NEDİR?
2013 yılında Çin Başkanı 习近平, Xí Jìnpíng tarafından duyurulan Belt and Road Initiative, dünyanın en kapsamlı altyapı ve kalkınma projelerinden biridir. Temel olarak Asya, Afrika ve Avrupa kıtaları arasındaki ticari ve ekonomik bağlantıları güçlendirmeyi hedefler.
BRI'nin iki ana bileşeni bulunur:
1. Kara İpek Yolu Ekonomik Kuşağı ("Belt"): Kara yolları, demiryolları, enerji boru hatları gibi altyapılarla Çin'i Orta Asya, Orta Doğu ve Avrupa'ya bağlar.
2. Deniz İpek Yolu ("Road"): Güneydoğu Asya, Hint Okyanusu, Afrika ve Akdeniz limanlarını içeren deniz yolu ağıdır.
Bu iki hat sayesinde Çin, ticaret rotalarını kontrol altına alarak dünya ticaretinde söz sahibi olma yolunda ilerlemektedir.
BRI Çerçevesinde Stratejik Ülkeler ve Projeler
Çin, BRI kapsamında yüzden fazla ülke ile anlaşmalar yapmış ve çeşitli projelere milyarlarca dolar yatırım yapmıştır. Bu projeler genellikle liman, demiryolu, enerji santrali ve endüstri bölgeleri üzerine yoğunlaşmaktadır.
Bazı öne çıkan ülke ve yatırımlar:
Pakistan: Gwadar Limanı ve Çin-Pakistan Ekonomik Koridoru (CPEC)
Sri Lanka: Hambantota Limanı'nın Çin tarafından 99 yıllığına kiralanması
Yunanistan: Pire Limanı'nda Çinli COSCO firmasının yüksek hissesi
Kenya ve Etiyopya: Doğu Afrika demiryolu hattı ve Mombasa liman projeleri
Birleşik Arap Emirlikleri: Dubai Jebel Ali Limanı, Çin'in Orta Doğu'ya açılan ana deniz kapısı olarak kullanılır.
Lojistik ve Liman Yatırımları: Deniz Ticareti Ağının Önemi
Çin'in BRI kapsamındaki en stratejik adımlarından biri de liman yatırımlanır. Bu limanlar hem ticarî lojistiği kolaylaştırmakta hem de siyasi etki alanını genişletmektedir.
Liman Adı ve Ülkeleri
Gwadar Limanı: Pakistan CPEC kapsamında Çin tarafından geliştirildi
Hambantota Limanı: Sri Lanka 99 yıllığına kiralandı
Pire Limanı: Yunanistan COSCO, çoğunluk hissesine sahip
Djibouti Limanı: Cibuti Sivil ve askeri varlık bir arada
Jebel Ali Limanı: BAE (Dubai) Orta Doğu'ya lojistik dağıtım merkezi
Hayfa Limanı: İsrail Çin şirketi liman işletmesini devraldı
Bu yatırımlar sayesinde Çin, Asya'dan Avrupa'ya kadar uzanan bir ticaret zinciri oluşturarak "Ticaretin İskelesi" olma konumunu güçlendirmektedir.
BRI, büyük fırsatlar sunduğu kadar eleştirilere de maruz kalmaktadır. "Borç tuzağı diplomasisi" bu eleştirilerin başında gelir. Bazı ülkeler, Çin'den aldıkları kredileri geri ödeyemedikleri için stratejik varlıklarını Çinli firmalara devretmek zorunda kalmıştır. Sri Lanka'nın Hambantota Limanı buna çarpıcı bir örnektir.
Ayrıca, Batı ülkeleri BRI'yi, Çin'in küresel nüfuzunu artırma girişimi olarak görmekte ve alternatif girişimler (AB'nin Global Gateway, ABD'nin B3W gibi) ile yanıtlama yoluna gitmektedir.
DÜNYA SAHNESİNDE ÇİN'İN YENİ ROLU
BRI, sadece bir altyapı projesi olmaktan öte, Çin'in tarihsel mirasını modern küresel ekonomiye entegre etme stratejisidir. İpek Yolu'nun ruhunu 21. yüzyılda yeniden canlandırmak, hem ekonomik hem de diplomatik açıdan büyük bir atılımdır.
Ticaret yollarının yeniden şekillendiği bu dönemde, Çin'in BRI ile kurduğu bağlantılar, sadece türetici ve tüketici ülkeler arasında değil, aynı zamanda yeni bir güc dengesinin de inşa edilmesine zemin hazırlamaktadır.
Dünyanın "imalathanesi" olmaktan, lojistik ve diplomasi devine evrilen Çin, BRI ile birlikte yeni bir dönemin şekillendirici aktörü olarak tarih sahnesindeki yerini güçlendiriyor.
Hülya ÖZCELIK
